Home > Flamenco > Anderen > Cajón > Beschrijving

Cajón

Een beschrijving

Letterlijk een (drum)"kist". Het instrument is ontstaan in Peru in de havens waar havenarbeiders in hun pauzes muziek maakten door ritmisch te slaan op lege kisten. Uiteindelijk is daar de cajón uit geboren. Overigens, "havenarbeiders" klinkt positiever dan het was: het waren slaven.

Het is het symbolische instrument van de zwarte Peruvaanse gemeenschap. Er ontstond een Afro-Peruaanse etniciteit door de mix van Afrikanen (de Bantu, die afkomstig waren uit Angola, Mozambique en Kongo, en de Yoruba, afkomstig m.n. uit Nigeria) met Peruanen die leidden tot een zwarte Peruvaanse gemeenschap. Er zijn vastleggingen gevonden die al spreken van de cajón in de eerste helft van de 19e eeuw.

De vorm bestaat overigens pas enkele tientallen jaren. Deze was eerder soms ook elipsvormig of zoals een grote kruik.
In de eerste helft van de 20e eeuw werd de huidige cajón met zijn inmiddels bekende vorm "vastgelegd" door de Peruaan Porfirio Vasquez.

Porfirio Vasquez

Zoals bij vele Zuid-Amerikaanse percussie-instrumenten is het een vervanging voor Afrikaanse drums die voor de slaven verboden waren te gebruiken. Het verbod kwam zowel van de Katholieke Kerk, het gebruik van de cajón werd als heidens gezien, als van de lokale autoriteiten die wilden voorkomen dat de slaven over grotere afstand met elkaar konden communiceren via de cajones.

Manuel Soler

Er gaan overigens meerdere verhalen rond over het ontstaan en gebruik van de cajón. Ook gaat het verhaal dat het ontstond door het trommelen op fruitkisten door de fruitplukkers in de Peruaanse kustregio en er doet ook een versie de rondte die zegt dat de cajón uit Cuba komt en bij bepaalde Rumbastijlen gebruikt werd; dat ontstond door het trommelen van de arbeiders in de havens op de lege visbakken. De cajón werd in Peru traditioneel gebruikt om de oude Peruaanse dansen / muziek vanuit de centrale en noordelijke kust van Peru te beleiden; de Tondero en de Zamacueca.

Tijdens een tour van Paco de Lucía in de jaren 70 met zijn sextet door Zuid-Amerika was het volgens de overlevering Caítro Soto, een bekende percussionist, die twee cajones aan Paco de Lucía schonk tijdens een feestje dat in Lima georganiseerd was door de Spaanse ambassadeur. Hij gaf ze door aan Rubem Dantas, de percussionist die voor deze tour tot de begeleidingband was toegetreden, en Manuel Soler, die eigenlijk danser was maar tijdens deze tour bongo's etc. bespeelde. Ze begonnen er gelijk op te spelen en namen enthousiast geworden het instrument mee het podium op.
Rubem was de eerste die het op het podium bespeelde in flamenco, daarmee het startschot gevend voor de definitieve introductie van een nieuw instrument in flamenco en vervolgens ook daarbuiten.

Caitro Soto

Detail: El Gali (José Antonio Galícia) was de vaste percussionist van Paco destijds, maar die zag af van deelname aan deze toer omdat hij niet graag vloog. Anders was hij waarschijnlijk de eerste gebruiker geweest die het "naar buiten" gebracht zou hebben.

Rubem Dantas

Rubem kwam dus het instrument tegen tijdens de wereldtour met Paco de Lucía en gebruikte het op het podium. Sindsdien heeft het instrument een grote vlucht gemaakt. Tegenwoordig wordt het breed, in alle muzieksoorten (pop, jazz, etc.), gebruikt o.a. tijdens "unplugged" sessies.
De cajónspeler blijft zoveel mogelijk in de begeleiding op de achtergrond; hij kan al snel té aanwezig zijn en makkelijk zowel de zanger, als de gitarist "eruit slaan" en dat is zeker níet de bedoeling! Puristen vinden dat de cajón niet thuishoort in flamenco. Anderzijds geeft de cajón de gitarist meer mogelijkheden om harmonisch te spelen en door het ritme heen "te zweven" i.p.v. het ritme aan te geven; dat doet de cajón immers.

De CD van Paco de Lucia “solo quiero caminar” is de eerste flamenco-CD waarop cajón te horen is.

De cajón is in Peru verklaard tot "nationaal instrument" en is opgenomen in de rijke culturele historie van het land.

Voorzijde cajón

Achterzijde cajón

Klankgat; gespannen snaar

Als je naar de cajón kijkt dan vallen een paar zaken op: het is inderdaad een houten kist, stevig genoeg om op te zitten. De voor- en achterkant zijn afwijkend t.o.v. de zij-/boven en onderkant. In de achterkant zit een gat om het geluid over te dragen; een klankgat. De voorkant is van veel dunner hout en is de plek waar tegen geslagen wordt. Achter tegen de voorplaat aan zit soms een snaar gespannen die zorgt voor een extra hoog "metaal" geluid bij de aanslag; het geluid doet denken aan een snaredrum. De snaar is verstelbaar (aan te spannen) waardoor het geluid aan te passen is. In de Spaanse cajón zitten vaak nog meer "toeters en bellen", in dit geval letterlijk, want er zitten geregeld belletjes aan de binnenkant bevestigd die weer een extra geluid toevoegen. De Peruaanse en Cubaanse versies hebben deze "extra's" niet. Zij klinken dan ook een stuk "droger".

De cajón wordt bespeeld door erop te gaan zitten en tegen de voorplaat te slaan. Als je dat bovenaan de slagplaat doet waarbij je je vingers ertegenaan laat slaan krijg je een hoog scherp geluid dat lijkt op de aanslag op een snaredrum. Als je met gestrekte arm/hand er met de platte hand, en iets lager, tegenaan slaat krijg je een basgeluid. De combinatie hiervan levert een afwisselend en dynamisch geluid op dat niet alleen goed bij flamenco past, maar ook inmiddels door vele livebands gebruikt wordt, m.n. bij akoestische sessies.

Een triviaal feitje:
Op 11 april 2009 werd er, georganiseerd door het Spaans Cultureel Centrum in Lima, Peru een record gevestigd. Er kwamen die dag 1050 cajoneros, zowel vanuit Lima, als vanuit de rest Peru en eveneens vanuit het buitenland, bij elkaar bij het Cultureel Centrum en die speelden gezamenlijk het nummer "la fiesta del cajón".
Het record, dat gevestigd werd tijdens het 2e Festival Internacional del Cajón Peruano, werd opgenomen in het Guinness World Records Book.