De zambomba van Jerez: wat is dat?

23 december 2014:
Ik realiseerde me vorige week dat ik eerder een nieuwsbericht plaatste over een zambomba die gehouden werd in de peña flamenca in Antwerpen van Ana Ramón, maar er niet bij verteld had wat een zambomba nu eigenlijk is. Ik ging er op dat moment even vanuit dat iedereen dat wist, maar dat lijkt me bij nader inzien een onlogische veronderstelling. Daarom nu een uitleg.

Dan begin ik maar gelijk ermee dat het eigenlijk tenminste twéé dingen zijn: een instrument en een sociale gebeurtenis (waar dat instrument centraal gebruikt wordt).

1. Het instrument

Een zambomba is een pot of kruik van hout of ceramiek waarover een vel (membraan) gespannen is, met daar doorheen een stok die door ermee op-en-neer te bewegen een diep en bijzonder (wrijvings-)geluid maakt wat weerklinkt via de pot / kruik.

In Spanje is het een typisch kerstinstrument die in Kerstvieringen gebruikt wordt. Ze begeleiden er vaak de Villancicos (kerstliedjes) mee. Daarnaast wordt het in nog vele andere landen gebruikt bij folkloristische feestjes en muziek.
Het instrument staat ook onder andere namen bekend: zo noemen ze het in Murcia een Pandorga en in Venzuela een Furruco of Furro.

Hoe wordt een zambomba gemaakt?

2. De sociale gebeurtenis

Noem het maar een feestje want dat is het: een kerstviering. Het is m.n. in Jerez de la Frontera uitgegroeid tot een lokaal belangrijke jaarlijkse gebeurtenis. De kerstfeesten die daar – uiteraard begeleid door muziek en dans – worden gehouden noemen ze, vanwege het centrale en belangrijkste instrument daarbinnen; een Zambomba. Die feesten worden gegeven in de weken voorafgaande aan hun belangrijkste avond, de Nochebuena, de Kerstavond.

Macanita zingt tijdens een zambomba, op begeleiding van een .... zambomba!

De oorsprong hiervan gaat terug tot de 18e eeuw waarin in Jerez er buurtfeesten gehouden werden in de voorafgaande dagen voor Kerst en waar men met wijn (sherry...) en vlees alvast begon met vieren. Men gaat / ging in een cirkel rond een open vuur zingen en dansen, samen met vrienden, buren en familieleden. Het feest is essentieel anders dan andere vieringen omdat er een sterke participatie van de aanwezigen is. Daar waar bij andere feesten er artiesten en publiek is, zijn er bij de zambombas bijna alleen maar uitvoerenden; iedereen kan iets inbrengen en meedansen en/of zingen.
Tijdens die feesten worden er kerstliedjes gezongen die onder invloed van flamenco wel enigszins veranderd zijn. Ze zingen bijvoorbeeld in koor de villancicos meer op een flamencowijze begeleid door de eerder genoemde zambombas, maar ook tamboerijnen en ritmisch tikken op de flessen.
In Jerez is deze traditie het best bewaard gebleven.

Tegenwoordig zijn er in Jerez, maar ook daarbuiten, veel spontane maar ook geplande zambombas: sommigen zelfs in theaters. Er zijn ook flamencoartiesten, die een steeds belangrijke rol kregen, die het op CD zetten. Iedereen kan meedoen en  men is nu bezig om deze inmiddels culturele uiting een beschermde status te geven.
De zambomba en de misa flamenca zijn in Andalucía de meest authentieke vieringen van dit katholieke feest. En daarbinnen is het gebruik van de villancicos een vaststaand feit. Overigens is het woord villancico, afgeleid van het Latijnse woord Villano, wat boer betekent.

Zambomba in Jerez: