Achtergrond

Er is geen Spaans woord voor hetgeen waar wij "stierengevecht" tegen zeggen. Het is immers géén gevecht; het is geen wedstrijd, er is geen winnaar of verliezer, de uitkomst staat immers vantevoren vast.
Het is een voorstelling: eentje waarbij er een kunstwerk gemaakt wordt in de aanwezigheid van duizenden toeschouwers. Eentje waarbij de kunstenaar zijn leven in de waagschaal stelt - en dat is uniek - om een goed kunstwerk te vervaardigen en waarbij het duidelijk is dat de stier gedood zal worden. Het gaat alleen om de artisticiteit in de uitvoering. In een corrida is de wijze waarop de stier sterft belangrijker: niet anoniem in een steriel slachthuis of als vuilnis in de stalen kaken van een dragline, maar waardig en met respect, voor de ogen van duizenden.
Alle handelingen tijdens een corrida worden in de Spaanse taal aangegeven met één werkwoord: torear, waarbij ze dus van het woord toro (= stier) een werkwoord gemaakt hebben. Dit bevestigt eveneens dat er absoluut géén sprake is van een gevecht, zoals veel van mijn landgenoten denken!

Het stierengevecht is een eeuwenoud gebruik en werd vroeger alleen in Madrid en Sevilla en bij vorstelijke gelegenheden gehouden op het belangrijkste grote plein van een stad of dorp dat men geschikt maakte voor stierenfeesten. Ook schijnt het dat in de Zuidelijke Nederlanden, ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog, met de komst van de Spaanse legers in verschillende steden speciale feesten werden georganiseerd waarbij stieren een rol zouden hebben gespeeld.

De vroegere area's werden gemaakt van houten afscheidingen en later werden er tribunes aan toegevoegd.

De vroegste arena’s waren van hout. In 1711 werd de eerste stenen arena gebouwd; in Béjar (een gemeente in de provincie Salamanca, in de regio Castilla y León).

Plaza de toros van Béjar

De stieren worden al eeuwenlang bewonderd om hun kracht en eerlijk gezegd was dat ook het eerste wat ik zag tijdens mijn eerste stierengevecht dat ik meemaakte. De krachtige uitstraling, het atletisch gebouwde lijf, de spiermassa; wat een mooi dier.

De vechtstier is daarbij ook nog eens apart gefokt op spiermassa, wendbaarheid en kracht. Hij is normaal gesproken de helft in afmeting van een normale stier, maar heeft tweemaal de spiermassa. En hij heeft snelheid: een stier is vanuit stilstand op de eerste 20 meter sneller dan een paard.

Een van de meest fascinerende aspecten van een corrida de toros is het territoriale gedrag van de stier. Velen denken dat een stier de torero tijdens een stierengevecht ongestructureerd aanvalt (de stier reageert op de uitdaging met behulp van de rode doek), maar in feite verdedigt hij zijn territorium dat door een buitenstaander betreden wordt. Er bestaan zelfs theorieën die zeggen dat een stier niet aanvalt maar, zoals bij kuddedieren gebruikelijk is, een verdedigende vlucht naar voren vertoont.

Reeds in de Romeinse tijd werden er stierengevechten gehouden waarbij jonge mannen hun moed konden tonen door in de arena te stappen of namen gladiatoren het op tegen een vechtstier. De Arabieren brachten eeuwen later het bestrijden van de stier te paard naar Spanje.

Praktisch - gezien het seizoen - betekende dit, dat het voorlopig laatste gevecht in Barcelona plaatsvond op 25 september 2011. De stierenvechters waren Juan Mora (48 jaar), José Tomás (36 jaar, en de beste van dat moment) en Sefarín Marín (28 jaar en Catalaan). Zij bevochten in het laatste Catalaanse gevecht de 6 stieren, begeleid door luide kreten van de 18.000 toeschouwers, die "libertad" riepen. Daarmee wilden ze niet bewerkstelligen dat de stieren vrijgelaten moesten worden, maar dat de vrijheid moest blijven bestaan om stierengevechten te organiseren in Catalonië.

In Catalonië werd er geregeld gedemonstreerd tégen het stierenvechten. Stierenvechten kan in Madrid echter op veel meer sympathie rekenen, hoewel ook daar wel eens tegenstanders de straat op gaan. In 2011 werd er nog een grotere demonstratie gehouden vóór Las Ventas. Ook op het centrale plein "Sol" in Madrid kwamen tegenstanders voorafgaande aan hun wandeling naar Las Ventas bijeen.

Demonstratie op "Sol" die in basis bestond uit de betogers van de "occupy" beweging, die er in dit geval ook op tegen zijn dat er grote sommen geld in het stierenvechten om gaan.

In 2012 werd in augustus door de burgemeester van San Sebastián bepaald dat de arena niet meer verhuurd zou worden om er corrida's in te houden. De arena werd in dat jaar slechts zevenmaal gebruikt hiervoor en de laatste keer was maar eenderde deel van de zitplaatsen bezet. Het genoot dus weinig populariteit in dat deel van Baskenland. De burgemeester was persoonlijk ook een tegenstander van het stierenvechten.

Plaza de Toros van San Sebastian

Vervolgens nam het Spaanse parlement op 12 februari 2013 een eerste stap richting het erkennen van stierenvechten als cultureel erfgoed.
De beslissing kan gevolgen hebben voor het verbod op stierenvechten dat het voorgaande jaar in Catalonië werd ingevoerd. Een meerderheid van de parlementariërs stemde vóór het accepteren van een petitie van liefhebbers van stierenvechten om het spektakel als cultureel erfgoed te erkennen. Er stemden 180 parlementariërs vóór, 40 waren tégen en maar liefst 107 parlementsleden onthielden zich van stemming.
De voorstanders van stierenvechten wisten 590.000 handtekeningen te verzamelen, onder meer van de huidige premier Mariano Rajoy en auteur en Nobelprijswinnaar Mario Vargas Llosa. Om behandeld te worden door het parlement in Spanje moet een petitie door tenminste 500.000 mensen worden ondertekend.

De toreros El Juli en Manzanares waren bij de behandeling in het Parlement aanwezig

Een parlementaire commissie ging een wetsvoorstel uitwerken om het stierenvechten de status van cultureel erfgoed toe te kennen. Naar verwachting zal het wetsvoorstel en de acceptatie daarvan nog wel even op zich laten wachten.
Als het wetsvoorstel wordt aangenomen zou dat betekenen dat het verbod dat sinds 2012 van kracht is in Catalonië niet langer zou gelden, aangezien nationale wetgeving voorrang heeft op regionale wetten.

Maar toen werd het 20 oktober 2016: het Spaanse hooggerechtshof heeft op die dag het verbod op stierenvechten in de regio Catalonië opgeheven. Het besluit van het parlement van Catalonië van juli 2010 om het stierenvechten te verbieden is daarmee vernietigd. Het Hof stelde dat de culturele waarde van het stierenvechten is genegeerd.

Onder de vóórstanders bevindt zich ook "hoog bezoek": Juan Carlos, de vml. Spaanse Koning, is uitgesproken voorstander. In tégendemonstraties werden daarop spandoeken meegedragen waarop stond: "Rey, por qué no te callas" (Koning, waarom hou je niet eens gewoon je bek?), verwijzende na diezelfde sneer die Juan Carlos in 2007 de inmiddels overleden Hugo Chavez van Venezuela toebeet, toen deze steeds Zapatero, minster president van Spanje destijds, onderbrak in diens rede. Chavez verwees daarbij o.a. naar het fascistische verleden van Spanje en hun vermeende steun aan een couppoging in Venezuela. Hij probeerde daarmee de oud-premier Aznar zwart te maken. Op enig moment had Juan Carlos daar genoeg van en beet Chavez toe "por qué no te callas?". Dat leidde in Spanje tot een stroom van steunbetuigingen aan Juan Carlos zijn adres: eindelijk iemand die zei wat de anderen dachten, en dan ook nog ónze koning!.... geweldig vonden ze dat.

Bovenaanzicht van de uitverkochte arena in Barcelona tijdens de laatste corrida

Het blijft trouwens de vraag "hoe Spaans" het stierengevecht is: in de afgelopen eeuwen bestond een gebruik waarbij stieren een belangrijke rol speelden nl. ook in Griekenland en Groot Brittannië. Daar is het echter afgeschaft.

Hoe internationaal is het stierengevecht momenteel?
Buiten Spanje vindt men corridas waarbij de stieren in de ring worden gedood in Zuid-Frankrijk en in de meeste landen van Midden-, Zuid-Amerika. Chili verbood het in 1823 en Uruguay volgde in 1890. In Portugal en op de Portugese eilandengroep de Azoren houdt men voornamelijk stierengevechten te paard waarbij de stier levend de ring verlaat (zij het dat deze na afloop onmiddellijk en uit het zicht van het publiek wordt gedood). In het zuiden van Californie (USA) organiseert men sinds kort zogenaamde ‘bloodless corridas’ waarbij de stierenrug wordt afgeplakt met klittenband waarop de banderillas dienen te worden geplaatst. Het is vervolgens verboden de stier direct na afloop te doden. In Frankrijk vind je stierengevechten in de oude romeinse arena’s van Nimes en Arles. Daarnaast in Mont de Marsan, Beaucaire, Perpignan, Bayonne, Floirac, Dax, Vic Fezensac en Beziers.
Hier (in Frankrijk), waar sinds halverwege de 19e eeuw corridas plaatsvinden, werd in september 2012 door tegenstanders een verzoek ingediend om het stierengevecht in Frankrijk in de ban te doen. Dat verzoek werd door een raad van wijzen van de Franse constitutionele Raad (waarin o.a. de oudpresidenten Giscard D'estaing, Jacques Chirac en Nicolas Sarkozy zitten) afgewezen omdat het al heel lang ononderbroken onderdeel is van de Zuid-Franse traditie. Een peiling onder de Franse bevolking liet een uitkomst zien waarbij 50% vóór afschaffing was, 40% tégen afschaffing en 10% het volstrekt koud liet (precies zoals in Spanje).

Het Franse Ministerie van Cultuur heeft zelfs het stierengevecht als cultureel erfgoed geaccepteerd in Frankrijk. Een verzoek om het op de werelderfgoedlijst op te nemen ligt bij de UNESCO nog in overweging. Daar is overigens in Spanje heel wat beroering over ontstaan in 2010, toen dit bekend werd: "hun" stierengevecht" als erfgoed van Frankrijk?

Stierenvechten op de site van El Pais: in de sectie Cultuur, naast muziek, boeken en films

Zo is er ook geen Spaans woord voor hetgeen waar wij "stierengevecht" tegen zeggen. Het is immers geen gevecht; het is geen wedstrijd, er is geen winnaar of verliezer, de uitkomst staat vantevoren vast. Het gaat alleen om de artisticiteit in de uitvoering. In een corrida is de wijze waarop hij sterft belangrijker: niet anoniem in een steriel slachthuis of als vuilnis in de stalen kaken van een dragline, maar waardig en met respect, voor de ogen van duizenden. Alle handelingen tijdens een corrida worden in de Spaanse taal aangegeven met één werkwoord: torear, waarbij ze dus van het woord toro (= stier) een werkwoord gemaakt hebben.

Het is ontegenzeggelijk zo dat een gefokte vechtstier een goed leven kent voordat hij de arena ingeleid wordt (wat overigens maar een klein deel - 6,5% - van de gefokte vechtstieren zal overkomen; het overgrote deel - 93,5% - wordt voor een gevecht niet "goed genoeg" geacht en gaan gewoon, na een uitstekend leven, naar de slachterij om voor hun vlees verkocht te worden). Als je dat vergelijkt me de vleeskoeien in onze industrie....misschien zouden de tegenstanders eerst in ons eigen landje moeten protesteren, want alleen een vingertje opheffen naar anderen maakt je niet erg geloofwaardig.

Daarentegen verschijnen er ook berichten dat stieren met zandzakken tegen de lendenen geslagen worden om inwendige bloedingen te veroorzaken, zodat ze verzwakt de arena betreden en dat ze veel zout te eten krijgen met hetzelfde doel. Maar na een lange studieperiode, waarbij zowel juristen als direct betrokkenen uit het stierengevecht werden ingeschakeld, leidde dat in 1996 tot een wet, Real Decreto 145-1996 (in latere jaren nog aangepast). In 97 wetsartikelen, die elk aspect van de corrida uitgebreid behandelden, schiep men regelgeving die de zuiverheid van het spektakel garandeert.
Deze wet ziet er dus ook op toe dat onverlaten de stier geen zout geven en hem daarna water laten drinken om buikloop te veroorzaken, zoals sommige tegenstanders beweren; dat duistere lieden niet zijn testikels afklemmen en er 220 Volt doorheen jagen. Dat hij niet met zandzakken op zijn nieren geslagen wordt. En zeker dat hem geen geestelijke- en lichamelijke klap wordt gegeven door voorafgaand aan zijn optreden een jachtpatroon onder zijn huid aan te brengen en tot ontploffing te brengen. Trouwens, waarom zou men stieren zo willen toetakelen dat deze bij binnenkomst in de ring onder hoongelach van het publiek onmiddellijk door de president zouden worden afgekeurd?

Men helpt het bepantserde paard rechtop nadat het door een stier omver geworpen is

Aan het eind van de jaren twintig werd onder het regime van de Spaanse militaire leider Primo de Rivera, onder grote druk van de publieke opinie besloten om één van de meest ingrijpende veranderingen in te voeren die het spektakel ooit heeft ondervonden: men voorzag de paarden aan de voorzijde van een matrasachtig harnas. Ook al zouden er hierdoor veel minder picadors om het leven komen, het bood het paard nog maar weinig echte bescherming; het dekte alleen de borst en de voorbenen gedeeltelijk af. Nog steeds spraken ooggetuigen uit die periode van een blauwe, uit de buik lubberende massa die in paniek geraakte paarden met angstig draaiende ogen hulpeloos achter zich aansleepten. De bescherming werd verder uitgebreid, een zware ‘broek’ beschermde de voorbenen, en ook de ribbenkast en de buik van het paard werden met het harnas afgedekt.

De moedigen en de weigeraars verlaten levend de arena
Een tijd geleden vond er een herinrichting binnen mijn werk plaats. Daardoor kreeg ik ook een ander werkkamer. Bij de verhuizing van mijn persoonlijke spulletjes kwam opeens een replica van een Picasso te voorschijn; je ziet daarop een banderillero met twee banderillas (de kleurige puntstokjes die in de rug van een vechtstier gestoken worden) dreigend bij een vechtstier staan direct voordat hij ze in de nekspieren zal drijven.

Corrida - Pablo Picasso

Dankzij die tekening vonden de afgelopen jaren een aantal aardige discussies plaats over stierenvechten. Binnen mijn werk ben ik nog geen liefhebber tegengekomen, integendeel. Nadat ik de collegae moest bekennen dat ik er tijdens mijn jaarlijks verblijf in Spanje graag heen mocht gaan was uitsluitend afschuw mijn deel. Hoe kón ik deze dierenmishandeling waarderen? Dit pijnigingsritueel waarbij de uitkomst vaststond; de stier zou door het zwaard omgebracht worden, en de lange lijdensweg die het dier puur voor het vermaak van de toeschouwers moest afleggen.

De Nederlandse stier die aan het einde van zijn leven op een van de volgende wijzen zal overlijden; een schietmasker waarbij een pin in de hersenen wordt geschoten waardoor het dier verdoofd is, elektrocutie of het recentelijk in het nieuws zijnde, ritueel onverdoofd slachten; daarbij kan de doodstrijd tot 3 minuten duren. De doodsteek die de vechtstieren in de arena krijgen levert een doodstrijd op die minder dan een minuut duurt en vaak minder dan 30 seconden. Ter vergelijking praatten we dan ook over de kwaliteit van leven die daar tegenover staat.

Ik vermoed, hoewel de dieren natuurlijk geen keuzevrijheid hebben, dat een stier bij een keuzemogelijkheid zou kiezen voor een leven in Spanje incl. de voor sommige stieren daaraan verbonden wijze van overlijden. Alleen de meest moedige dieren – daarop worden ze getest – komen in aanmerking om uiteindelijk in de arena te gaan vechten en (de meesten daarvan) te sterven.

Het stierenvechten vertegenwoordigt ook een financieel belang in Spanje. Uiteraard is het niet zo groot als het voetbal, maar onbetekenend kan het niet genoemd worden.
De duurste vechtstieren werden in 2012 aangeboden voor een prijs tussen de € 10.000,- en € 20.000,- per stuk. De fokkers dienen bij aanvang van hun bedrijf een grote investering te plegen.
Ze dienen te beschikken over een groot stuk land (méér dan 750 hectare) waarin de stieren lopen en starten hun bedrijf met plusminus 150 koeien. Er loopt normaal gesproken 1 stier op 50 koeien. Ook de koeien worden geselecteerd op hun agressie en de combi met een vechtstier levert een grotere kans op een goede vechtstier op.

Uiteraard zijn er ook medewerkers in dienst om het bedrijf te runnen. In heel Spanje werkten in 2012 er ongeveer 175.000 mensen in de direct aan het stierenvechten gerelateerde industrie.

Mocht je interesse hebben om matador of banderillero te worden, dan kun je daartoe in Spanje een opleiding volgen aan een stierenvechtersschool. Picadores leren het vak in de praktijk. Sommige studenten kiezen bij aanvang van hun opleiding er al voor om banderillero te worden en geen matador. Aan deze opleidingen worden de studenten ingewijd in alle facetten van de corrida, dus ook in het plaatsen van banderillas.
Escuelas Taurinas zijn door een plaatselijke gemeenteraad ingestelde en gesubsidieerde scholen. De eerste bevond zich in Sevilla en werd in 1830 opgericht ten tijde van koning Ferdinand VII. Leermeesters waren onder andere Pedro Romero en José Cándido. Oorspronkelijk stelde men zich ten doel om toekomstige stierenvechters de juiste uitvoering van de passen en bewegingen bij te brengen opdat deze niet zullen degenereren. De school ging in 1834 weer dicht. Tegenwoordig wordt lesgegeven door nog actieve torero’s en door oud-torero’s en is de opleiding gratis. U vindt ze onder andere in: Madrid, Sevilla, Soria, Córdoba, Granada, Valencia, Málaga, Badajoz en Huelva. In Frankrijk onder andere in Arles en Nîmes. Ook in de Verenigde Staten, in San Diego, Californië. Topmatador Julián López ‘El Juli’ kreeg zijn opleiding in Madrid, Manuel Caballero is een product van Albacete, Talavante komt voort uit de school van Badajoz en Enrique Ponce volgde zijn eerste lessen aan de Valenciaanse escuela (bron: Vanaf Het Zand, 2002)

En voordat je denkt "dat lijkt me wel wat", realiseer je dat je in het besloten wereldje als buitenlander - en trouwens ook als vrouw - er niet héél snel tussen komt. Je gaat dan "tegen de stroom in".

Nog een paar feitjes en cijfers:

Er bestaat een Algemeen Register voor beroepstaurino’s. Dat register bestaat uit een aantal secties.
Sectie 1: Matadores de toros
Sectie 2: Novillos met picadores
Sectie 3: Novillos zonder picadores
Sectie 4: Rejoneadores (stierenvechten vanaf het paard)
Sectie 5: Banderilleros en Picadores
Sectie 6: Toreroskomieken
Sectie 7: Mozos de espada (hulpen van de matadores)
Alleen dus de mensen die in dit register ingeschreven staan (dat dienen ze middels een kaart die ze na inschrijving krijgen ook te bewijzen) mogen deelnemen aan een Spaans corrida.

Ook voor de fokkerijen die vechtstieren fokken bestaat de verplichting van opname in een landelijk register.

En er bestaat een register waarin de opleidingen tot matadores ingeschreven staan. Die inschrijving is steeds vijf jaar geldig.

De regelgeving rondom een corrida is vastgelegd in een wet, Ley 10/1991, van 4 april. Verdere invulling vond plaats middels een aantal decreten, zoals het Real Decreto 145/1996, van 2 februari en  het Real Decreto 1034/2001 van 21 september, en een Verordening, Orden van 25 januari 1993.

Er zijn Plazas de toros van drie categorieën. Deze zijn als volgt te onderscheiden.
Eerste categorie: De Plazas de Toros in de provinciale hoofdsteden en andere steden waar ze jaarlijks méér dan 15 fiestas organiseren, waarvan er minstens 10 corridas de toros dienen te zijn.
Tweede categorie: De provinciale hoofdsteden die niet onder de eerste categorie vallen en andere aangewezen Plazas de Toros.
Derde categorie: alle overige Plazas de Toros incl. de verplaatsbare versies.

Het totaal aantal ingeschreven mensen in het register van beroeps taurino’s bedroeg in 2011 9.293. Conform de tendens van de voorgaande jaren was er sprake van een stijging: in 2007 bijvoorbeeld stonden er 7.397 ingeschreven. Onder de 9.293 bevonden zich 756 ingeschreven matadores. Er stonden 2.881 novilleros (met en zonder picadores) ingeschreven. Het totaal van ingeschreven banderilleros en picadores bedroeg dat jaar 2.783.

Novilleros kunnen hun alternativa afleggen als ze tenminste 25 novilladas met picadores hebben uitgevoerd. Tijdens die altenativa worden ze dus gepromoveerd naar de status van "matador". Het hoogst bereikbare.

Die alternativas mochten vroger maar in een beperkt aantal arena's afgelegd worden: Sevilla, Madrid, Granada, Zaragoza en Ronda; dat was in de 19e eeuw. Vervolgens werd dat in de naliggende periode gewijzigd en kan de altenativa in iedere arena afgelegd worden, maar moet die wel bevestigd worden in Madrid. Tot in de jaren 70 van de vorige eeeuw moést men wel zijn altenativa in Spanje houden (want er zijn natuurlijk veel meer landen waar dit kunststukje opgevoerd wordt), en als dus een Zuid-Amerikaanse zeer ervaren matador in Spanje wilde optreden, moést hij eerst zijn alternativa afleggen voordat hij als matador aan de slag kon.

Verder zal je vast opgevallen zijn dat de matadores aparte kostuums dragen. Die wijken weer af van novilleros en van picadores. De goudgebiesde kostuums van matadores zijn in ieder geval geïnitieerd vanaf 1793. Het was destijds Joaquín Rodriguez Costillares die de matadores opriep om hun verworven status duidelijk te maken door gouden en zilveren decoratieven te bevestigen aan hun jasjes. In latere jaren werden er steeds wijzgingen doorgevoerd die er uiteindelijk toe leidden dat de huidige "Traje de luces" ontstond. Het is aan matadores voorbehouden om het goud te dragen en ze mógen natuurlijk wel zilver gebruiken, te combineren met elke kleur. Er zijn verhalen dat de kleur geel ongeluk zou brengen, maar anderen dragen dat juíst om het bijgeloof te ontkrachten.

Picador

Banderillero

In het seizoen 2011 werden 561 corridas de toros georganiseerd in Spanje.
In 4 autonome gebieden wordt meer dan driekwart van alle Spaanse corridas de toros georganiseerd; Andalucía (ongeveer een kwart), Castilla y León, Castilla la Mancha en Madrid (ongeveer 1/6e deel).

8,5% van de hele bevolking woont daadwerkelijk corridas bij als betalende toeschouwer. Van het mannelijk deel van de bevolking 10,6% en van het vrouwelijk deel 6,4%.
Qua opleidingsniveau kun je in zijn algemeenheid zeggen dat hoe hoger het niveau hoe meer men naar een stierengevecht zal gaan.

Vraag blijft natuurlijk of het ligt aan het opleidingsniveau of dat men wellicht door de hogere opleiding een beter betaalde baan heeft gekregen en dus meer geld ter beschikking heeft om überhaupt te gaan.

De vechtstieren worden gehouden in een gebied ter grootte van méér dan 500.000 hectares weiland.

De kostprijs van een vechtstier die tussen de 4 en 6 jaar oud is bedraagt ruim € 4.500,-.
Van het vee eindigt steeds ongeveer 6,5% in een Plaza de Toros. De rest wordt voor hun vlees op de gebruikelijke manier geslacht.
Eind 2011 waren er 1.094 vechtstierfokkerijen, waarvan er 298 in Andalucía gevestigd waren.

Vanaf 1987 (459 corrida’s) steeg het aantal stierengevechten dat jaarlijks gehouden werd. Dat ging door tot het recordjaar 2007 met 1.084 corrida’s. In die periode steeg het aantal stierenfokkerijen met 30%. Vanaf 2008, gelijk met de start van de crisis, daalt het aantal jaarlijkse corrida’s.
De corrida’s worden gesponsord, ook met overheidsgeld. Echter de belasting die geïnd wordt door de kaartverkoop en alle commerciële activiteiten rondom een stierengevecht bedraagt veel méér dan de ontvangen “subsidie” om e.e.a. te organiseren.

Er is een onderzoek gedaan naar de geïnteresseerdheid in cultuur waarbij men de bezoekers van een stierengevecht vergeleek met de gemiddeld Spanjaard. Steeds bleek dat de gemiddelde bezoeker van een stierengevecht meer / vaker geïnteresseerd was in cultuur:

Mocht je op internet verder nog zelf willen rondkijken op sites over stieren, dan heb ik hieronder een paar links naar dat soort pagina's voor je verzameld:

www.porlasrutasdeltoro.blogspot.com
www.ambitotoros.blogspot.com
www.torosymas.blogspot.com
www.corrida-de-toros.com
www.hoyodelagitana.com
www.ganaderoslidia.com
www.ceret-de-toros.com
www.terciodevaras.com
www.opinionytoros.com
www.elartetaurino.com
www.centrotorolidia.es
www.terredetoros.com
www.resesbravas.com
www.toroimagen.com
torear.blogspot.com
www.toroslidia.com
www.elchofre.com
www.toroszgz.org
www.eltoro.org

Mocht je zaken op "stierenvechtergebied" willen kopen dan kan dat ook via internet:

Salamanca: Boutique del Torero

Pamplona: Trajes de Luces

Webwinkel: Toro shopping